محرومیت از حق تحصیل بهاییان؛ سیاست تغییرناپذیر جمهوری اسلامی

هر چند بیش از ۱۵ سال است که به پیروان آیین بهایی پس از یک دوره محرومیت ۲۲ ساله، اجازه شرکت در کنکور سراسری داده شده ولی محرومیت از تحصیلات دانشگاهی برای بهاییان ایران به شکل دیگری هم‌چنان ادامه داشته است.

***

پس از انقلاب فرهنگی که در طی آن صدها استاد و دانشجوی بهایی صرفاً به دلیل اعتقادات دینی از دانشگاه‌های کشور اخراج شدند، در سال ۱۳۶۱ اولین دوره کنکور سراسری دانشگاه‌های کشور برگزار شد. در این دوره، یکی از شروط عمومی ثبت‌نام برای شرکت در جلسه آزمون، اعتقاد به اسلام یا یک از ادیان مصرح (مسیحی- کلیمی و زرتشتی) در «قانون اساسی جمهوری اسلامی» ذکر شده بود.

خودداری از کتمان عقیده توسط داوطلبان بهایی در پر کردن فرم‌های ثبت‌نام موجب شد تا برای هیچ شهروند بهایی کارت ورود به جلسه آزمون صادر نشود. محرومیت از تحصیلات عالیه برای شهروندان بهایی که با عدم صدور کارت ورود به جلسه آزمون شروع شد، بیش از ۲۰ سال دوام پیدا کرد و بهاییان از حق تحصیل محروم شدند.

جمهوری اسلامی ایران در حالی شهروندان بهایی کشور را از حق بنیادین تحصیل محروم کرد که ایران یکی از امضاکنندگان «اعلامیه جهانی حقوق بشر» و ملحق‌شدگان به «میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» است. ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۱۹ میثاق از حق امكان دسترسی عموم به آموزش عالی می‌گویند و «كنوانسیون رفع تبعیض در امر آموزش» (كه الحاق ایران به آن به تصویب مجلس رسیده است) هرگونه تبعیضی در این باره را منع می‌كند.

طبق ماده یک کنوانسیون، اصطلاح تبعیض شامل هرگونه تمایز، محرومیت، محدودیت یا اولویتی است که بر اساس نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگری، خاستگاه اجتماعی یا ملی و وضعیت اقتصادی یا شرایط تولد به وجود می‌آید و هدف یا پیامد آن، تخریب یا تضعیف برخورد یکسان آموزشی و به ویژه محروم کردن فرد یا گروهی از افراد از هرنوع یا هر سطح آموزش و محدود کردن فرد یا گروهی از افراد به استفاده از کیفیت آموزشی پایین‌تر است.

در سال ۱۳۸۳، سازمان سنجش آموزش کشور اعلام کرد گزینه مذهب در فرم ثبت‌نام، اشاره به انتخاب امتحان معارف داوطلب در آزمون دارد. در بند ۲۶ فرم‌های ثبت‌نام جدید آمده است: «داوطلبان اقلیت‌های دینی چنان‌چه به سوالات معارف غیراسلام پاسخ می‌دهند، آن را مشخص کنند: کلیمی- مسیحی- زرتشتی.»

از این سال تا سال گذشته، داوطلبان بهایی با انتخاب درس معارف اسلامی، موفق به اخذ کارت ورود و شرکت در جلسه امتحان کنکور شده‌اند اما در طی این سال‌ها، حکومت ایران با ترفند دیگری، مانع ثبت‌نام بسیاری از این داوطلبان در دانشگاه‌های ایران شده و باز هم آن‌ها را از از تحصیلات دانشگاهی محروم کرده است.

روشی که حکومت ایران در طی سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ برای محروم‌ کردن شهروندان بهایی از حق تحصیل در ایران به‌ کار برده، این است که هنگام اعلام نتایج کنکور، داوطلبان بهایی در سایت سازمان سنجش با گزینه نامفهوم «نقص پرونده» مواجه می‌شوند. وقتی هم موضوع را پی‌گیری می‌کنند، در صورتی‌ که با توهین، تهدید به بازداشت یا عدم پاسخ‌گویی مسوولان مواجه نشوند، به آن‌ها اعلام می‌کنند بهاییان حق تحصیل ندارند. زیرا بر اساس مصوبه ششم اسفند ١٣۶۹ «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی»، شهروندان بهایی در دانشگاه‌ها، چه در ورود و چه در حین تحصیل، چنان‌چه احراز شود بهایی‌ هستند، از دانشگاه محروم می‌شوند.

هم‌چنین در بند دیگری از این مصوبه نوشته شده است: «برخورد نظام با آن‌ها باید طوری باشد که راه ترقی و توسعه آن‌ها مسدود شود.»

نکته قابل توجه، تعارض مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. طبق اصل سوم قانون اساسی، دولت‏ موظف‏ است همه‏ امکانات‏ خود را در جهت آموزش و پرورش رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی به‌ کار بَرد. هم‌چنین برابر با اصل ۳۰ قانون اساسی، دولت‏ ملزم شده است تا‏ وسایل‏ آموزش‏ و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالیه را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.

این تعارض زمانی بیشتر آشکار می‌شود که اصول ۱۴، ۱۹ و ۲۰ قانون اساسی را بخوانیم. طبق این اصول، همه مردم ایران از حقوق مساوی برخوردارند و حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی ایرانیان (اعم از مسلمان و غیرمسلمان) باید رعایت شود.

در اصل ۱۴ به صراحت عنوان شده است: «دولت‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏ و مسلمانان‏ موظفند نسبت‏ به‏ افراد غیرمسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل و حقوق انسانی آن‌ها را رعایت کنند.»

در چند روز گذشته، نتایج آزمون سراسری سال ۱۴۰۰ اعلام شد و داوطلبان بهایی پس از ورود به سایت سازمان سنجش برای دیدن نتایج انتخاب رشته، با گزینه جدیدی تحت عنوان «مردود صلاحیت عمومی» روبه‌رو شدند. این گزینه به این معنا است که داوطلب پیرو آیین بهایی به دلیل بهایی‌ بودن، حائز یکی از شروط عمومی کنکور سال ۱۴۰۰ نیست و از تحصیل در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی در ایران محروم است.

در سایت سازمان سنجش، اعتقاد به دین اسلام یا یکی از ادیان شناخته‌ شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی اولین بند از شرایط عمومی آزمون سراسری بیان شده است.

در واقع، عبارت مردود صلاحیت عمومی جایگزین عبارت «نقص پرونده» شده اما سیاست حاکمیت ایران در ۴۰ سال گذشته تغییر نکرده است؛ سیاستی که همواره در پی محروم کردن شهروندان بهایی از حق بنیادین تحصیل بوده و فقط در زمان‌های مختلف، بنا به شرایط، مانند فشارهای بین‌المللی، روش‌هایش را تغییر داده است.

در چند روز گذشته، اسامی بیش از ۱۰ نفر از داوطلبان بهايی به «ایران‌وایر» رسیده است که با عنوان مردود صلاحیت عمومی، از حق تحصیلات دانشگاهی  محروم شده‌اند. این اسامی عبارتند از:

نورا مطلق

لوا مطلق

سپهر نیکی

آوا شهریاری

نورا نبی‌پور

مصباح میثاقی

فروتن رحمانی

رزا مخلصی

نسیم شهریاری

فرحان شیرزادی

الینا قلی‌زاده روشنکوهی

مهسا فروهری

فروزان نیکوکار

پارسا چرخند

لنا کامجو

امیلیا حکیمیان